Dzięki zmysłowi węchu możemy znacznie lepiej wyczuwać smak. Jest on u człowieka mniej wyostrzony niż u innych zwierząt, mimo wszystko stanowi dość ważny zmysł. Może pomóc nam w rozróżnianiu smaku, ale również zaalarmuje o niebezpieczeństwie, np. szkodliwych oparach.
Aby zrozumieć, jak działa węch, należy przyjrzeć się dokładnie, czym jest zapach. Jest on nazywany również substancjami zapachowymi – lotnymi związkami, które wraz z powietrzem docierają do jamy nosowej. Nie można zobaczyć zapachu, ponieważ cząsteczki zapachowe są nieuchwytne dla oka ludzkiego. Wędrując do nozdrzy, mieszają się z powietrzem.
Podczas wdychania te niewidoczne elementy zostają umieszczone na nabłonku węchowym, który wyściela jamę nosową. Znajduje się w jej obrębie po każdej ze stron i zajmuje powierzchnię około 2,5 cm 2.
Mimo że ten obszar jest bardzo niewielki, na jego powierzchni znajduje się ogromna liczba receptorów – szacuje się, że może być ich nawet 50 mln. W polu węchowym wyróżnia się kilka rodzajów komórek – podporowe, dwubiegunowe i podstawne.
Za „wyławianie” zapachów odpowiadają receptory, którymi są komórki dwubiegunowe. W nich znajduje się około kilkunastu rzęsek zanurzonych w śluzie pokrywającym nabłonek. Substancje zapachowe, które dotrą do rzęsek, szybko rozpuszczają się w nim. Ten proces jest niezwykle istotny, ponieważ właśnie w śluzie zawarta jest proteina, która wiąże substancje zapachowe – jest to OBP. Jej zadaniem jest transportowanie cząsteczek zapachowych, które dostają się do nosa.
Komórki dwubiegunowe – jak sama nazwa wskazuje – mają dwa bieguny. Drugi z nich wypuszcza tzw. wypustki aksonów, tworzące nici węchowe. Te z kolei kierują się do kolejnych komórek kierujących informację o zapachu do ośrodków węchowych, znajdujących się w obrębie zakrętu hipokampa, kory mózgu i ciała migdałowatego. To mózg przetwarza dostarczone do niego informacje i przypisuje danemu zapachowi znaczenie. Co ciekawe każdy zapach może być kojarzony inaczej przez daną osobę. Z zapachem powiązane są różne wspomnienia lub może być przypisany do danej potrawy – dla jednych zapach oleju kojarzy się ze smażonymi kotletami, dla innych z frytkami.
Odczuwanie zapachu jest więc cechą osobniczą i nie każdy zapach dla wszystkich ludzi będzie dawał takie same skojarzenia. Przypuszcza się, że przeciętny człowiek może wyczuć około 10 tys. zapachów.
Węch od zarania dziejów miał funkcję protekcyjną – miał pomagać nam w identyfikacji zagrożenia i dawać sygnał do ucieczki. Z czasem zagrożeń ubywało, dlatego węch zaczynał mieć nieco inne funkcje.
Głównie jest on wykorzystywany podczas spożywania posiłków – jeśli dana potrawa dobrze pachnie, wtedy mamy większą ochotę jej skosztować. Co ważne, zmysł węchu reguluje produkcję śliny i soku żołądkowego, dlatego sklepy spożywcze wprowadziły do swojej oferty m.in. wypiekanie pieczywa na miejscu. Dzięki miłemu zapachowi klienci dają się skusić na zakup świeżych bułek lub słodkich ciast.
Zmysł węchu jest ważny już od naszych narodzin – noworodek może za pomocą węchu rozpoznać swoją matkę. Wielu pediatrów i neonatologów zaleca tzw. kangurowanie, czyli kontakt skóra do skóry. Dzięki temu czuje się ono bezpiecznie, nie tylko odczuwa ciepło naszego ciała, ale również zapach skóry.
Węch reguluje naszą aktywność seksualną – zapach feromonów oraz miłych dla nozdrzy perfum zachęca do zbliżenia. Niektóre zapachy mobilizują do wysiłku intelektualnego lub rozluźniają ciało przed snem.
Niektóre osoby mogą mieć bardzo wyostrzony węch. Dzieje się tak, ponieważ mają znacznie większą ilość receptorów w nozdrzach niż przeciętny człowiek. Niektóre leki, a także narkotyki również mogą wyostrzyć ten zmysł. Wyostrzony węch mają również kobiety w ciąży, u których zmiany hormonalne mogą całkowicie odwrócić wyczuwanie zapachów. Te kojarzone przed ciążą z miłymi wspomnieniami, w trakcie ciąży mogą okazać się nieprzyjemne.
Fot. Antonioguillem/Adobe Stock
