W latach 1764–1795 na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów zasiadał faworyt Katarzyny II Stanisław August Poniatowski. Co warto wiedzieć o ostatnim polskim królu?
Stanisław August Poniatowski przyszedł na świat w 1732 roku. Od wczesnego dzieciństwa miewał ataki histerii i epizody depresji, które matka leczyła podróżami i prezentami. Odebrał solidne wykształcenie w Europie, a potem wychowaniem chciał się zająć ojciec, wysyłając syna na wojnę. Planom tym sprzeciwiła się matka, za której namową Stanisław wyjechał do Anglii.
Tam Poniatowski uczył się angielskiego, poznawał ustrój parlamentarny i teatr. Rodzina wystarała się dla niego o posadę sekretarza ambasadora Anglii Charlesa Williamsa w Petersburgu. Nikt nie przypuszczał, jak bardzo zaważy to na całym życiu Poniatowskiego, a nawet historii Polski.
Był 1756 rok. Na tronie Imperium Rosyjskiego zasiadała Elżbieta Romanowa. Syn jej siostry Anny, Piotr III, szykował się do objęcia władzy. W Niemczech znaleziono mu żonę, przyszłą Katarzynę Wielką. Los chciał, że w tym czasie na dwór rosyjski przyjechał Williams z Poniatowskim. Stanisław zakochał się w Katarzynie, z którą nawiązał romans. Żeby uniknąć skandalu na skalę międzynarodową, Williams czym prędzej wywiózł swojego sekretarza z Rosji.
Miłość okazała się silniejsza. Już w 1757 roku Stanisław wrócił do Petersburga. Niewykluczone, że skutkiem miłosnych spotkań były narodziny Anny, którą oficjalnie uznawano za córkę Piotra III. Ten ostatni dowiedział się zresztą o romansie żony, ale oszczędził Poniatowskiego, który powrócił do Polski.
W 1762 roku w Rosji doszło do przewrotu, w którego wyniku do władzy doszła Katarzyna. Stanisław Poniatowski brał na poważnie możliwość związania się z carycą i objęcia tronu Rosji. Tymczasem w październiku 1763 roku zmarł król Rzeczypospolitej August III i kraj stanął przed koniecznością wyboru nowego władcy. W liście do Poniatowskiego caryca pytała o kandydaturę Adama Czartoryskiego, na co Stanisław odpowiedział, że jeśli Rosji zależy na oddanym polskim królu, to powinna wybrać właśnie jego. Ostatecznie do Polski wkroczyła armia rosyjska, która w 1764 roku zmusiła Sejm do wyboru wygodnego dla Rosji monarchy. Tak Stanisław II August został królem Polski.
Na stanowisku króla Polski Poniatowski usiłował ograniczyć władzę szlachty przez zniesienie zasady jednomyślności, czyli liberum veto. Prosił przy tym Rosję o utrzymanie w Polsce swoich wojsk, aby zapewnić sobie bezpieczne panowanie. Poniatowski był monarchą rozrzutnym – już pod koniec lat 70. jego dług przekraczał roczne dochody całej Rzeczypospolitej. Żeby utrzymać się na tronie i uwolnić od długów, Poniatowski uznał pierwszy (1772) i drugi (1793) rozbiór Polski.
Poniatowski był też współautorem pierwszej polskiej konstytucji, którą postanowił jednak uchylić w obliczu groźby usunięcia go z tronu przez wojska rosyjskie. Chluby nie przysporzył mu też stosunek do insurekcji kościuszkowskiej. Poniatowski jej nie wsparł i powstanie zostało stłumione.
Po abdykacji w 1795 roku Poniatowski mieszkał „pod rosyjską opieką” najpierw w Grodnie, potem w podarowanym mu przez cara Pawła I Pałacu Marmurowym mieszczącym się kilka kroków od Pałacu Zimowego. Poniatowski zmarł na skutek udaru w lutym 1798 roku. Pochowano go w Petersburgu, a w 1938 roku szczątki przeniesiono do dawnej rodzinnej posiadłości w Wołczynie. Ostatecznie w 1995 roku Poniatowskiego pochowano w krypcie archikatedry św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
Zdj. główne: Jeremy Bezanger/unsplash.com
