Trzęsienia ziemi są tym rodzajem zjawisk naturalnych, które wciąż budzą trwogę. Niestety, ale często są tragiczne w skutkach – giną w ich wyniku ludzie. Dlaczego trzęsienia ziemi są tak nieprzewidywalne i jak powstają? Które z nich szczególnie mocno zaznaczyły się w historii?
Dlaczego ziemia się trzęsie? Dzieje się to w wyniku nagłego rozładowania naprężeń powstałych w skorupie ziemskiej i wiąże się z ruchem skał wzdłuż uskoku tektonicznego. Istotna jest siła zjawiska – może być związane z delikatnym falowaniem lub przebiegać bardzo gwałtownie. Za wstrząsem pierwotnym idą często wstrząsy wtórne.
To niszczycielskie zjawisko jest bardzo krótkotrwałe. Trwa od kilku sekund do kilku minut. Problemem jest jednak to, że siła tych wstrząsów może kilka tysięcy razy przewyższyć tę, którą miały bomby zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki.
Charakterystyczne dla tych zjawisk jest to, że nie na całym swoim obszarze przebiegają z jednakową siłą. Miejsce powstawania fal nazywamy ogniskiem trzęsienia ziemi. Epicentrum nazywamy z kolei punkt na powierzchni ziemi leżący ponad ogniskiem wstrząsu. Z niego rozchodzą się w różnych kierunkach fale sejsmiczne, które mogą być:
Do powszechnie występujących trzęsień ziemi należą:
Nie wszystkie obszary na naszej planecie nawiedzane są przez trzęsienia ziemi o dużej skali. Wyróżniamy strefy sejsmiczne silnie narażone na występowanie trzęsień ziemi, pansejsmiczne z rzadko występującymi silnymi zjawiskami tego typu i asejsmiczne, gdzie niezwykle rzadkim zjawiskiem są nawet umiarkowane trzęsienia. Polska należy do ostatniej grupy.
Do pomiarów używa się sejsmografu. Do porównywania siły trzęsień ziemi służą stopnie magnitudy. Najsilniejsze z zarejestrowanych do tej pory wstrząsów miały magnitudę na poziomie 9,5. Warto jednak pamiętać, że pomiarów dokonuje się tak, że kolejne stopnie są dziesięć razy silniejsze, niż poprzedni. W Polsce zdarzały się maksymalne wstrząsy o magnitudzie 6,0.
Najsłynniejsze trzęsienia ziemi w historii to nie tylko te o najwyższej magnitudzie, ale także te najbardziej śmiercionośne. W przeszłości zdarzało się, że trzęsienia ziemi niszczyły całe miasta, stawały się traumą dla pokoleń, a nawet były odzwierciedlane w literaturze. Przykładem może być trzęsienie ziemi, które w 1755 r. zniszczyło Lizbonę. Wolter nawiązał do tego w „Kandydzie” i na tej podstawie snuł swoje filozoficzne wizje.
Do najsilniejszych trzęsień ziemi na świecie należały te, które zanotowano:
Nie zawsze najsilniejsze wstrząsy są tymi najtragiczniejszymi. Zdarza się, że relatywnie słabsze trzęsienia ziemi w terenie o gęstej zabudowie przynoszą najbardziej tragiczne żniwo:
