Czy kasztan i kasztanowiec to nazwy tego samego drzewa? Czy wiesz wszystko o kasztanach? Czym są marony? Dowiedz się więcej na temat tych niewielkich, brązowych symbolów jesieni!
Każdej jesieni ulice miast i niewielkich miejscowości pokryte są złotymi liśćmi, spadającymi z drzew, a także kasztanami. Kto z nas, będąc dzieckiem, nie robił ludzików i finezyjnych figurek z tych brązowych kulek? Z pewnością w Polsce nie ma osoby, która choć raz w życiu nie widziała kasztanów. Czy jednak kasztan i kasztanowiec to te same drzewa? Jak się okazuje – nie.
Kasztanowce to drzewa, które możemy spotkać w ogrodach, parkach i wzdłuż ulic. Kasztan to z kolei drzewo, na którym rosną jadalne owoce – orzechy, które określa się mianem maronów. Choć obecnie niewiele osób sięga po ten przysmak w naszym kraju, ma on wielowiekową tradycję. Dawniej marony były głównym źródłem węglowodanów w diecie. Dziś, spożywa się je jedynie dla przyjemności w licznych rejonach świata.
Kasztan jadalny (Castanea sativa) jest gatnkiem pochodzącym z rodziny bukowatych. Natomiast kasztanowiec zwyczajny, nazywany również białym (Aesculus hippocastanum), wywodzi się z rodziny mydleńcowatych. Kasztanowiec został sprowadzony do Polski z Bałkanów, za czasów rządów Jana III Sobieskiego. Wówczas obsadzano nim tereny obok pałaców i dworów. W naszym kraju występują dwa gatunki kasztanowca: biały i czerwony, choć w ogrodach botanicznych występuje również odmiana żółta. Kasztan jadalny to drzewo typowe dla klimatu śródziemnomorskiego. Głównie można go spotkać na Pomorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku, czyli terenach, gdzie warunki klimatyczne są dość łagodne.
Kasztan jadalny ma drobne kwiaty, które w wersji męskiej przypominają nieco kwiaty leszczyny. Kasztanowiec odznacza się natomiast dużymi kwiatami, pojawiają się one początkiem maja. Kasztanowiec zwyczajny ma białe kwiaty, z żółtymi lub różowymi plamkami, a odmiana czerwona – karminowe. Kwiaty kasztanowca, a także kora, wykazują właściwości lecznicze: przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, rozkurczające czy przeciwkrwotoczne.
To właśnie przez owoce drzewa te są ze sobą mylone. Wykształcają one owoce pokryte kolczastą, zieloną osnówką, w której umieszczone jest brązowe, okrągłe nasiono. Jeśli chodzi o kasztanowca zwyczajnego, jego owoce mogą spożywać jedynie zwierzęta. Są one gorzkie i niesmaczne. Prawdopodobnie stąd wzięła się angielska nazwa horse chestnut. Kasztan jadalny w tym języku to natomiast sweet chestnut. Sweet, czyli słodki, nie jest tutaj przypadkiem, ponieważ marony mają słodkawy smak, przypominający słodkie ziemniaki. Skąd nazwa maron? Pochodzi ona z angielskiego maroon, co oznacza – kasztanowaty.
Skoro owoce kasztana i kasztanowca są tak do siebie podobne, jak można je rozróżnić? Otóż osnówka kasztana jadalnego jest znacznie gęściej pokryta kolcami. Z racji tego, podniesienie tego owocu gołą ręką bywa niemożliwe. Kasztanowiec zwyczajny ma natomiast o wiele rzadziej rozmieszone kolce i choć są one kłujące, są i tak znacznie mniej ostre od tych, które występują na osnówce kasztana.
Oba drzewa mają bardzo podobne do siebie liście. Wprawne oko zauważy jednak pomiędzy nimi różnice. Kasztanowiec wytwarza dłoniastozłożone liście, oznacza to, że na jednym ogonku liściowym, rozmieszczonych jest od 5 do 7 listków o jajowatym kształcie. Liście kasztanowca zwyczajnego są wąskie u nasady i rozszerzają się ku wierzchołkowi. Odmiana czerwona odznacza się bardziej jajowymi liśćmi, które są mniejsze, sztywniejsze i bardziej błyszczące od liści kasztanowca zwyczajnego.
Kasztan ma natomiast wyraźne ząbkowany brzeg, a nie piłkowany, jak w kasztanowcu. Liście kasztana występują pojedynczo na ogonkach, w efekcie można je łatwo rozpoznać. Bardzo często na liściach kasztanowca można zauważyć plamki. Są one konsekwencją działania szkodnika, którym jest szrotówka kasztanowiaczka.
Kasztany mają długą i ciekawą historię. Wiele źródeł wskazuje na to, że były one uprawiane już w 2000 r. p.n.e. Podczas prowadzonych kampanii wojennych, Aleksander Wielki wraz z Rzymianami sadził te drzewa w całej Europie. Stanowiły one podstawę żywienia, to właśnie dzięki nim grecka armia przetrwała wycofanie się z Azji Mniejszej w latach 401-399 p.n.e., ponieważ miała w zanadrzu bogate zapasy tych orzechów.
Galen i Dioscorides to starożytni Grecy, w zapiskach których można znaleźć informacje odnośnie do leczniczych właściwości kasztanów. Wspominali oni również o tym, że nadmierne spożycie kasztanów wiąże się ze wzdęciami.
Zanim ziemniak zyskał ogromną popularność i stał się podstawą żywienia, to właśnie kasztany były cenionym składnikiem kulinarnym. Jako jedne z nielicznych orzechów, zawierają witaminę C, a także liczne witaminy z grupy B i A. Kasztany jadalne są bogate w miedź, żelazo, magnez, mangan, potas, sód, cynk i fosfor. Orzechy te słyną także z zawartości przeciwutleniaczy, które zabezpieczają przed działaniem wolnych rodników. Co ciekawe, szesnastowieczny namiestnik Genui rozkazał, aby wszyscy rolnicy i właściciele ziemscy sadzili rocznie cztery drzewa: kasztany, oliwki, figi i morwy. To właśnie na rozległych lasach kasztanowych bogaciło się wiele gmin. Przykładowo w 1802 r., uprawa kasztanów była jedynym źródłem utrzymania toskańskich górali.
Kasztany jadalne można zakupić w formie świeżej, suszonej, mielonej czy puszkowanej. Dostępne są również kandyzowane kasztany. W wielu krajach kasztany wykorzystuje się do nadziewania warzyw i mięsa. Co ciekawe, na Węgrzech robi się purée z kasztanów i cukru, które podaje się z bitą śmietaną. W Katalonii natomiast, w wigilię przed Wszystkimi Świętymi, jedną z tradycyjnie serwowanych potraw są właśnie kasztany.
Kasztany jadalne można spożywać również surowe. Warto jednak poddać je obróbce termicznej, aby zyskać o wiele przyjemniejszy dla podniebienia smak. Z kasztanów uzyskuje się również mąkę. Nadaje się ona doskonale do naleśników, ciast, placków czy polenty. Za pomocą mąki kasztanowej można zagęszczać zupy i sosy. Co ciekawe, upieczony z mąki kasztanowej chleb, zachowuje świeżość nawet przez 2 tygodnie.
Zdj. główne: Roberto Patti/unsplash.com
