W mitologii greckiej spotykamy Narcyza – młodzieńca o niezwykłej urodzie, który po zobaczeniu swojego odbicia w tafli wody, zakochuje się w sobie. Następnie umiera z żalu, gdy tylko dowiaduje się, że nigdy nie będzie mógł dotknąć i być z kimś tak idealnym jak on sam. Co wspólnego ma mityczny, zadufany w sobie młodzieniec ze współczesnymi narcyzami?
Narcyzm (osobowość narcystyczna) jest jednym z zaburzeń osobowości. Mówiąc najprościej, jest to miłość własna, której nie należy do końca mylić z pewnością siebie. Jest to raczej jej przerost. Jednostka z osobowością narcystyczną ma wybujałe i zbyt duże poczucie własnej wartości. Można ją poznać po tym, że zwykle wyolbrzymia swoje osiągnięcia, talenty, co nijak odnosi się do rzeczywistości. Zwykle narcyz snuje fantazje na temat swoich wybitnych zdolności, urody czy miłości idealnej. Jest przekonany o swojej wyjątkowości, z racji czego mogą zrozumieć go i obcować z nim wyłącznie ludzie „z wyższych sfer”.
Narcyz zwykle jest arogancki, ma skłonności egocentryczne i snobistyczne. Wymaga od innych specjalnego traktowania i liczy na ustępstwa w różnych sprawach i sytuacjach. Co więcej, człowiek o osobowości narcystycznej nie wykazuje empatii. Nie obchodzą go ludzkie uczucia i potrzeby. Narcyz jest wyniosły, a przy tym zazdrości innym albo uważa, że inni są zazdrośni o niego.
Co ciekawe, narcyz nie zawsze jest zbyt pewny siebie. Nierzadko osoby z osobowością narcystyczną borykają się z bardzo niską samooceną, a także ogarniającym poczuciem niepewności. Często towarzyszy im także wstyd i uczucie upokorzenia. Jeśli osoba taka napotka na krytykę lub zdarzy jej się niepowodzenie, unosi się gniewem, a także wycofuje się. Z racji tego, narcyzi nierzadko unikają podejmowania się jakichś zadań, aby omijać sytuacje, w których mogą przegrać.
Narcyzi nie są w stanie doświadczać poczucia wdzięczności. Chociaż często oczekują przysług od innych, niemal nigdy za nie nie dziękują. Co więcej, kiedy narcyz dostanie coś od danej osoby, odwraca role tak, aby to obdarowujący myślał, że zrobił to, aby zaspokoić swoje potrzeby. Przykładowo, kiedy Ala wykona zadanie domowe za Adama (narcyza), będzie przekonana o tym, że to dla niej przyjemność, nie będzie wymagała podziękowań od Adama.
Tak jak w przypadku każdego zaburzenia osobowości, tak i przyczyny powstania osobowości narcystycznej są złożone. Wielu psychologów i badaczy wskazuje jednak na relacje rodzice–dziecko jako główny powód tego zaburzenia. Otóż prawdopodobnie narcyzm kształtuje się już na etapie dorastania, kiedy rodzice nadmiernie chwalą bądź krytykują swoje dziecko.
Skrajności te wprowadzają dzieci w pułapki. Przez resztę życia ich nadrzędnym celem będzie stałe kontrolowanie się i koncentrowanie na tym, by być lepszym od innych, a także postępować tak, by zadowolić swoich rodziców. Taka zadaniowość pozbawiona jest empatii i czułości w stosunku dzieci do rodziców bądź odwrotnie. W konsekwencji może dojść do deprywacji emocjonalnej oraz ukształtowania się nadmiernej samodzielności czy zasad takich jak „nikt nie jest mi potrzebny, poradzę sobie sam, umiem sam o siebie zadbać najlepiej”.
Jak widać, narcyzm niejedno ma imię. Przez lata badań nad osobowościami narcystycznymi, badacze wyodrębnili kilka podziałów narcyzmu. Pierwszym z nich jest typ niebaczny. Reprezentuje go osoba, której nadrzędnym celem jest znalezienie się w centrum uwagi, jest arogancka, czasami przejawia agresję, a do tego nie zwraca uwagi na niepochlebne komentarze na swój temat. Drugim rodzajem jest typ nadwrażliwy. Taka osoba z kolei charakteryzuje się nieśmiałością, bardzo ważne jest dla niej to, jak myślą o niej inni, a także bardzo obawia się krytyki.
Jeszcze inny podział osobowości narcystycznej obejmuje aż 4 typy:
1. roszczeniowy – taki narcyz stara się być w centrum uwagi, a kiedy nie dostaje jej dość dużo, obraża się,
2. podejrzliwy – ten narcyz jest złośliwy, boi się zranienia, bycia niedocenionym, nienawidzi krytyki, a do tego uważa, że wszyscy są od niego gorsi,
3. manipulujący – ten typ narcyza charakteryzuje się tym, że wszystkich dookoła wykorzystuje, chce, aby każdy był zazdrosny o jego dokonania, a także kłamie bądź zrzuca winę na innych.
4. ekshibicjonistyczny – to typ narcyza o cechach pozera. Taka osoba chce przypodobać się wszystkim, aby każdy zwracał na nią uwagę.
Skoro narcyz najbardziej kocha siebie, to czy związek z taką osobą ma szansę na powodzenie? Związanie się z osobą, która ma maksymalnie narcystyczną osobowość, zakrawającą już o cechy psychopatyczne, raczej będzie ciężkim zdaniem. Taki narcyz może być wyłącznie skupiony na sobie, a do tego agresywny, toksyczny i kontrolujący. Bycie w takiej relacji może wyniszczać i ograniczać.
Narcyzm ma jednak różne oblicza, które nie zawsze są tak ekstremalne. W innych przypadkach jak najbardziej można stworzyć zgrany związek, ustalając pewne zasady, granice oraz informując o swoich potrzebach partnera.
Zdj. główne: Ashkan Forouzani/unsplash.com
