Stonehenge – jeden z najbardziej zagadkowych zabytków świata. Reprezentuje sobą masę gigantycznych bloków skalnych ustawionych w kręgu pośród Równiny Salisbury.
Nota bene, w Stonehenge nie ucichają prace wykopaliskowe, których wyniki raz na jakiś czas odbijają się szerokim echem w środowisku naukowców i w mediach. Ostatnio badacze odkryli tam neolityczne szyby, wcześniej masywny podziemny krąg. Wciąż snute są rozważania na temat wieku, jak i przeznaczenia tego kompleksu.
Średniowieczni uczeni dosłownie tłumaczyli staroangielską nazwę Stonehenge, interpretując ją jako „wiszące kamienie”. Współcześni nadają mu znaczenie „kamienny krąg”. Druga część słowa („henge”) przeszła do terminologii archeologicznej i oznacza rytualny wał ziemny z fosą po wewnętrznej stronie.
Stonehenge mieści się w angielskim hrabstwie Wiltshire, w odległości 130 km od Londynu.
Budowę Stonehenge rozpoczęły pod koniec epoki kamienia rdzenne plemiona europejskie. Na dzisiejszej Równinie Salisbury budowniczowie wykopali wielki okrągły rów, usypany dookoła wałem ziemnym. W fosie archeolodzy odkryli kości jeleni i byków, a także skremowane szczątki ludzkie. Właśnie taki okrągły wykop otoczony wałem archeolodzy określają terminem „henge”. Wewnątrz niego prehistoryczni budowniczowie wykopali doły wypełnione pierwotnie pionowymi kamieniami lub pionowymi drewnianymi belkami.
Po jakimś czasie podjęto się budowy kamiennego monumentu. W samym centrum kompleksu wzniesiono pięć ogromnych trylitów ułożonych w kształt podkowy, a w jej zagłębieniu umieszczono ołtarz z czerwonego piaskowca. Wokół wkopano kilkadziesiąt pionowych megalitów, tworzących dwa pierścienie.
Pierścień zewnętrzny zbudowany został z 30 sarsenów (bardzo twarda odmiana piaskowca występująca w Anglii), a pierścień wewnętrzny – z 80 błękitnych kamieni (bluestones) o wulkanicznym pochodzeniu. Waga największych głazów przekracza 40 ton. W jaki sposób pierwotni Brytyjczycy byli w stanie przetransportować do Stonehenge tak ogromne wielotonowe kamienne głazy?
Istnieje hipoteza, co prawda niepotwierdzona przez geologów, że głazy zostały przywleczone przez lodowiec na długo przed rozpoczęciem budowy Stonehenge. Na ogół przypuszcza się jednak, że do transportu głazów budowniczowie posługiwali się wielkimi saniami.
Co się tyczy miejsca wydobycia kamieni, to analiza ich składu chemicznego wykazała, że niebieskie kamienie pochodzą ze wzgórz Preseli w zachodniej Walii, odległej aż o 250 km od Stonehenge. Analiza izotopów strontu pobranych z zębów 25 budowniczych pochowanych w obrębie Stonehenge wykazała, że co najmniej dziesięciu z nich rzeczywiście pochodziło z Walii. Natomiast sarseny według najnowszych badań zostały wydobyte z kamieniołomu w West Woods, położonego jakieś 30 km od słynnego monumentu.
Uczeni nie wypracowali jak dotąd jednej powszechnie przyjętej wizji tego, po co pierwotni Brytyjczycy wybudowali kamienne kręgi.
Na początku XIX wieku ugruntowała się wersja o Stonehenge jako o świątyni druidów. Niektórzy uważali, że to grobowiec Budyki – pogańskiej wojowniczej królowej Celtów.
W 1995 roku brytyjski astronom Duncan Steel wysunął hipotezę, w myśl której Stonehenge od początku służył celom astronomicznym – z pomocą kamiennych kręgów prehistoryczni ludzie przewidywali katastrofy kosmiczne. Ta hipoteza nie została jednak udowodniona.
Często można spotkać się z twierdzeniem, że Stonehenge służyło do pochówków. Rzeczywiście w toku prac wykopaliskowych archeolodzy natrafiali na pochówki, lecz pochodzą one z późniejszych wieków.
Zdaniem profesora archeologii z University of Sheffield Mike’a Parkera Pearsona, kierującego projektem Stonehenge Riverside Archaeological Project, Stonehenge od samego początku swojego istnienia i w dobie rozkwitu w trzecim tysiącleciu p.n.e. służył mieszkańcom Anglii jako miejsce, w którym chowano zmarłych.
Miejsce pochówków, astronomiczne obserwatorium, a może świątynia? Tej kwestii współczesna nauka jeszcze nie rozstrzygnęła.
Zdj. główne: Ankit Sood/unsplash.com
