Nie ulega wątpliwości, że za czasów wczesnośredniowiecznych Słowian istniał zorganizowany zespół wierzeń. W jego ramach wyróżnić można bóstwa główne oraz te pomocnicze. Niestety, wcześni Słowianie byli ludem niepiśmiennym, dlatego po ich barwnych czasach nie pozostały żadne zapiski czy kroniki, które opowiadałyby o ich życiu czy właśnie bóstwach, które były dla nich ważne. Choć nad rekonstrukcją świata religii Słowian wciąż prowadzonych jest wiele badań, obecnie wiemy wyłącznie o kilku najważniejszych bogach. Sprawdźmy, w jakie bóstwa wierzyli nasi przodkowie.
Słowo Perun oznacza „ten, który uderza”. Atrybutami tego bóstwa było jednak nie tylko uderzanie piorunami. Wiązał się on także z takimi cechami jak: siła czy skuteczność podczas bitew. Perun był naczelnym bóstwem. Jego postać można znaleźć również w pozostałych mitologiach indoeuropejskich. Tego gromowładnego boga kojarzono najczęściej z pełnymi majestatu drzewami, np. dębami, które Perun „błogosławił” poprzez uderzanie piorunami. Bóg ten walczył za pomocą kamiennych piorunów, po których pozostałościami są skamieniałe belemnity. Towarzyszką Peruna była Perperuna – opiekunka opadów atmosferycznych. Kiedy okres susz dawał się we znaki Słowianom, odprawiano obrzęd oblewania Perperuny, czyli jednej z dziewcząt wybranych ze wspólnoty. Miało to zagwarantować nadejście deszczu.
Perun był bóstwem o rysach patriarchalnych. To bóg bardzo rozwinięty, który stał na straży prawa. Co ma jednak wspólnego ze Świętowitem (zwanym także Światowid)? Otóż Perun był przedstawiany w różnych wcieleniach, np. Świętowita, Jaryły czy Rujewita. Świętowit oznacza potężnego Pana: Tego, Który Rozporządza Mocą Nadprzyrodzoną. Jego atrybutem był róg – symbol władzy i cykliczności. Utożsamiany był z funkcjami rolniczymi. Jarowit natomiast był bogiem młodzieńczej siły. Z kolei Jaryło to młodzieńczy bóg, przedstawiany jako mężczyzna w białej szacie z kłosami zboża w ręku, siedzący na koniu. Spekuluje się, że dwa ostatnie bóstwa mogły być „młodszymi” odsłonami samego Peruna.
Welesa (Wołosa) uważa się za największego przeciwnika Peruna. Prawdopodobnie był on opiekunem bydła i gospodarstwa, a także dobrobytu. Jego najważniejszą funkcją było jednak sprawowanie opieki nad Nawią, czyli miejscem, w którym przebywały dusze zmarłych. To ponadto bóstwo kojarzone ze światem magii, klątw i tajemnych sztuk. Choć był on oponentem Peruna, nie był postacią negatywną. Jego zoomorficznym wcieleniem był Żmij, przypominający smoka. To bóstwo było z kolei odpowiedzialne za wody i zasiewy. Żmij wchodził w związki z kobietami, miał z nimi potężnych synów. Walczył z wrogimi istotami, więc był jak najbardziej pozytywny. Reprezentował ponadto podziemia i chaosu.
Swarogowi oddawano cześć podczas Szczodrych Godów, które były powiązane z zimowym przesileniem – triumfu słońca nad ciemnością. Swaróg kojarzony jest z kowalstwem, ustanawianiem prawa oraz tworzeniem narzędzi. Wiele miejscowości w Polsce nosi nazwę ku czci tego boga, np. Swarzędz czy Swarożyn. W zależności od obszaru Słowiańszczyzny, znany był także kult syna Swaroga – Dadźboga, Swarożyca lub Radogostema. Zoomorficznym wcieleniem Swaroga był Raróg – ognisty ptak.
Kobiece postacie bóstw były najczęściej postaciami pomocniczymi. Najpopularniejszą z nich z pewnością jest Mokosz. To bogini deszczu, opiekunka ziemi, wody i kobiet. Pod jej opieką pozostawała płodność, seksualność oraz kobiecość. Utożsamiana była także z tkactwem, pasterstwem oraz przędzeniem. Prawdopodobnie Mokosz była partnerką Peruna, czyli wspomnianą Perperuną.
Marzanna to bogini zimy, śmierci oraz niszczycielskiej mocy natury. To właśnie na jej cześć pogańskie ludy topiły kukły podczas Jarych Godów. Tradycja ta zachowała się do dzisiaj. Rytuał ten miał zagwarantować urodzaj w przyszłym roku. Marzanna utożsamiana jest także z Dziewanną, czyli boginią lasów, łowów oraz wiosny.
Zorza związana jest z kultem jutrzenki oraz planetą Wenus. Ponadto Zorzami nazywane były trzy boginie pomyślności i losu. Utożsamiano je często z Rodzanicami, czyli postaciami, które były przedstawiane nad kołyskami dziecięcymi – były metaforą życia.
W mitologii słowiańskiej wyróżnia się także bóstwa, które odpowiadające rzymskim bogom: Dziewanna (Diana), Dzidzileyla (Wenera) czy Pogoda (Podaga).
Zdj. główne: Iza Gawrych/unsplash.com
