Dla jednych codzienna dawka kofeiny to warunek konieczny dla dobrego samopoczucia, pełni energii i wydajności, dla innych – składnik napoju przede wszystkim umilający pracę lub początek dnia. Poznaj sekret działania najpopularniejszej używki na świecie oraz jej właściwości – zarówno te doskonale znane, jak i bardziej zaskakujące.
Kofeina to związek chemiczny pochodzenia roślinnego, zaliczany do alkaloidów purynowych. Poznano do tej pory ponad 60 gatunków roślin zawierających kofeinę. Choć kojarzona jest przede wszystkim z kawą, wyekstrahowana czysta kofeina w stałej postaci w niczym kawy nie przypomina – ma postać białego, rozpuszczalnego w wodzie proszku o gorzkim smaku. Kofeina jest przede wszystkim pozyskiwana z roślin, lecz może być również otrzymywana na drodze chemicznej syntezy.
Kofeina należy do środków psychoaktywnych – ze względu na sposób działania zaliczana jest do grupy stymulantów, czyli substancji wykazujących działanie pobudzające wobec ośrodkowego układu nerwowego. Z neurobiologicznego punktu widzenia kofeina jest antagonistą receptorów adenozyny, a działanie to wynika z chemicznego podobieństwa obu substancji. Co to oznacza w praktyce? Cząsteczki kofeiny blokują receptory adenozyny, co przyczynia się do wzmożonego synaptycznego uwalniania niektórych neuroprzekaźników – acetylocholiny, dopaminy, noradrenaliny oraz serotoniny. To z kolei bezpośrednio przekłada się na pobudzenie pracy układu nerwowego, a także przyspieszenie tętna oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Niewielkie dawki kofeiny poprawią Twoją pamięć i koncentrację oraz wspomogą wydajną pracę – zarówno umysłową, jak i fizyczną. Na tym jednak nie kończy się korzystne działanie tego alkaloidu na ludzki organizm. Kofeina łagodzi ból i napięcie – to dlatego znajdziesz ją wśród substancji aktywnych obecnych w niektórych lekach przeciwbólowych. Badania dowodzą, że regularne spożywanie kawy może zmniejszać ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 2 oraz nadciśnienia tętniczego, a także wystąpienia niektórych typów nowotworów.
Przez wiele lat spożywanie kawy demonizowano ze względu na jej wpływ na wykorzystywanie przez organizm niektórych cennych składników – dotyczy to przede wszystkim witamin z grupy B, cynku oraz magnezu. Niepokój ten jest jednak nadmierny – przy utrzymywaniu prawidłowej, zbilansowanej diety dostarczającej organizmowi optymalne ilości wymienionych witamin i minerałów, picie umiarkowanych ilości kawy (do 3 filiżanek dziennie) nie będzie skutkować ich niedoborem.
Warto wiedzieć, że właściwości kofeiny można doskonale wykorzystać w walce z cellulitem. Liczne balsamy i emulsje do ciała, których receptury opracowano z myślą o redukcji cellulitu, mają w składzie właśnie ów cenny składnik. Świetnym pomysłem jest również samodzielne wykorzystywanie kawy, a konkretnie fusów otrzymanych w wyniku parzenia mielonych ziaren, jako naturalnego ujędrniającego peelingu do ciała – wystarczy, że wymieszasz fusy z odrobiną oliwy z oliwek i wody lub ulubionego żelu pod prysznic. Z kolei kofeina jako składnik wcierek i peelingów do skóry głowy skutecznie pobudza wzrost włosów, zagęszczając je i wzmacniając od samych cebulek.
Przyjmuje się, że zawartość kofeiny w pojedynczej porcji espresso (o objętości ok. 25-30 ml) to 40 mg. Ilość kofeiny w filiżance czarnej kawy zależeć będzie od szeregu czynników: gatunku ziaren, czasu i sposobu parzenia czy też formy kawy użytej do przygotowania napoju. W 200 ml kawy (standardowa pojemność filiżanki) może wobec tego znajdować się od 50 do nawet 400 mg kofeiny. Mowa o kawie parzonej z naturalnych, palonych i mielonych ziaren. W przypadku napoju przygotowanego z użyciem kawy rozpuszczalnej (instant), zawartość kofeiny jest nawet dwukrotnie niższa.
Spożywanie jakich ilości kawy będzie bezpieczne dla organizmu? Z rekomendacji Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) wynika, że kofeina w ilości 5,7 mg/kg masy ciała dorosłego człowieka jest bezpieczną dawką dobową, która nie powinna wiązać się z długofalowymi negatywnymi skutkami ubocznymi. W przypadku dorosłej osoby ważącej 70 kg taką dawką będzie zatem ok. 400 mg kofeiny dziennie. Jeśli zamierzasz obliczyć swoje dzienne spożycie kofeiny, weź również pod uwagę jej ewentualną zawartość w innych spożywanych produktach i napojach.
Ziarna kawy są bogatym, lecz nie jedynym naturalnym źródłem kofeiny. Jej zawartością wyróżniają się m.in. kakao, guarana oraz yerba mate – suszone i mielone liście oraz gałązki ostrokrzewu paragwajskiego, wykorzystywane do sporządzania coraz bardziej popularnego w Europie, pobudzającego naparu. W zależności od jej naturalnego źródła kofeina przyjmuje kilka alternatywnych nazw. Tę zawartą w herbacie określa się mianem teiny, obecna w yerba mate nazywana jest mateiną, natomiast zawarta w guaranie – guaraniną. Kofeina pełni również rolę dodatku do innych napojów, w tym tzw. energetyków oraz słodkich napojów gazowanych typu cola.
Kofeiny w herbacie znajduje się zdecydowanie mniej niż w kawie. Filiżanka naparu z czarnej herbaty zawiera średnio 50-80 mg kofeiny, natomiast z herbaty zielonej – 30-50 mg. Jeśli z jakiegoś powodu nie przepadasz za kawą, a zawartość kofeiny w herbacie Cię nie satysfakcjonuje, możesz dać szansę yerba mate – w przypadku tych naparów zawartość kofeiny waha się w zależności od rodzaju suszu oraz sposobu i czasu parzenia. Przy odrobinie doświadczenia można niemal dowolnie manipulować intensywnością pobudzających właściwości napoju.
Fot. Igor Haritanovich/Pexels
